در طول تاریخ مردم همیشه سعی کرده‌اند از عرصه‌های مختلف عبور کنند. همانطور که عطش همیشگی آنها برای دانش، آنها را در تماس نزدیک با فرهنگ‌های دیگر قرار داد و ابزاری را برای آنها فراهم کرد تا نظرات خود را به فرهنگ‌ها و تمدن‌های متفاوت یا مشابه خود منتقل کنند. ترجمه یکی از ابزارهای مؤثر برای تضمین این تبادل فرهنگی است. ترجمه دینی یکی از مهم‌ترین انواع ترجمه تخصصی است. این نوع ترجمه به ترجمه متون دینی، کتب، قوانین، احادیث و اصول همه ادیان می‌پردازد. نیاز به این نوع ترجمه در عصر حاضر در نتیجه تنوع فرهنگی و تمدنی برای کمک به درک صحیح ادیان و حمایت از گفت‌وگوی تمدن‌ها افزایش یافته است. در این مقاله، ما به مشکلات و چالش‌هایی می‌پردازیم که مترجمان در برخورد با متون دینی با آن مواجه هستند و به بررسی مهم‌ترین مشکلات ترجمه متون دینی خواهیم پرداخت.

تعریف ترجمه دینی

عبارتست از ترجمه هر آنچه که مربوط به یکی از ادیان آسمانی اعم از کتب و متون دینی و نیز احادیث، قوانین، اصول و احکام است. این نوع ترجمه ممکن است کتبی یا ترجمه شفاهی باشد.

تعریف ترجمه دینی

با توجه به متون ترجمه شده به چند نوع تقسیم می‌شود که عبارتند از:

– کتب آسمانی و تفاسیر دینی

– احادیث و روایات

– احکام، عقاید و مفاهیم دینی

– خطبه‌های دینی

– سیره‌نامه و داستان‌های مذهبی

اهمیت ترجمه متون دینی

اهمیت ترجمه متون دینی شامل موارد زیر می‌شود:

• ترجمه صحیح متون دینی به درک صحیح ادیان بدون هیچ گونه تفسیر نادرستی کمک می‌کند که به انتقال صحیح باورها و اعتقادات دینی دیگران کمک می‌کند. این امر همچنین به جلوگیری از سوء تفاهم و تقویت گفتگو بین تمدن‌ها و ادیان مختلف کمک می‌کند.
• از درگیری‌های فرقه‌ای و مذهبی که باعث خشونت و اقدامات تروریستی زیادی می‌شود، جلوگیری می‌کند.
• کمک به گسترش دین، اعتقادات و اصول آن در نقاط مختلف جهان و رساندن آن به هر چه بیشتر مردم از سایر فرهنگ‌ها و تمدن‌های جهان.

اهمیت ترجمه متون دینی

اهمیت ترجمه متون دینی شامل موارد زیر می‌شود:

• ترجمه صحیح متون دینی به درک صحیح ادیان بدون هیچ گونه تفسیر نادرستی کمک می‌کند که به انتقال صحیح باورها و اعتقادات دینی دیگران کمک می‌کند. این امر همچنین به جلوگیری از سوء تفاهم و تقویت گفتگو بین تمدن‌ها و ادیان مختلف کمک می‌کند.
• از درگیری‌های فرقه‌ای و مذهبی که باعث خشونت و اقدامات تروریستی زیادی می‌شود، جلوگیری می‌کند.
• کمک به گسترش دین، اعتقادات و اصول آن در نقاط مختلف جهان و رساندن آن به هر چه بیشتر مردم از سایر فرهنگ‌ها و تمدن‌های جهان.

کیفیت ترجمه متون دینی

کیفیت ترجمه به یکی از حوزه‌های اصلی در زمینه مطالعات ترجمه تبدیل شده است. وقتی صحبت از متون مذهبی و دینی و ترجمه آنها می‌شود، کیفیت ترجمه اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند؛ زیرا این متون ارتباط مستقیمی با اعتقادات پیروان یک دین خاص دارند. از آنجایی که بسیاری از متون دینی سال‌ها پیش نوشته شده و اکنون پیروان این دین قادر به یادگیری زبان ادیان خود نیستند و فرصت کافی برای این کار ندارند، ارائه ترجمه با کیفیت بالا از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

مهم‌ترین مشکلات ترجمه متون دینی

از مهم‌ترین زمینه‌های ترجمه متون دینی، ترجمه کتاب آسمانی، قرآن کریم، احادیث، اقوال یا روایات پیامبر(ص)، تفاسیر و حتی خطبه‌ها است. امروزه نیاز به انتشار آموزه‌های صحیح و پیام واقعی صلح آمیز اسلام به زبان‌های مختلف احساس می‌شود و به نظر می‌رسد ترجمه، کلید آن باشد.

ترجمه دینی یکی از مهم‌ترین و دشوارترین انواع ترجمه است؛ زیرا مربوط به ترجمه متون و عقاید دینی است که باید از هرگونه خطا، تحریف و سوء تفاهمی خالی باشد. بنابراین متخصصان ترجمه متون دینی با مشکلات فراوانی مواجه هستند. در ادامه به چندین مشکل اصلی در این نوع ترجمه خواهیم پرداخت:

• مذاهب هر قوم به تناسب ماهیت زبان و فرهنگ و همچنین میزان آگاهی ذهنی آن‌ها نازل شده است. از این‌رو، ترجمه متون دینی از زبانی به زبان دیگر با ماهیت زبانی و فرهنگی متفاوت، دشواری‌های بسیاری را برای سازگاری بین دو زبان و فرهنگ کاملا متفاوت به همراه دارد.
• متون دینی حاوی مفاهیم و معانی ظریف و عمیق بسیاری است که ترجمه آنها با همان معنی به زبان متفاوت دیگری دشوار است.
• بسیاری از اصطلاحات مذهبی وجود دارند که هنگام ترجمه از زبانی به زبان دیگر نیاز به تفسیر دارند.
• معانی، اصطلاحات و مفاهیم دینی بسیاری وجود دارد که در زبان‌های دیگر مترادف مستقیم ندارند که منجر به دشواری زیادی در ترجمه آنها به زبان مقصد می‌شود.
• ترجمه حرفه‌ای دینی مستلزم آگاهی کامل از فرهنگ عمومی و فرهنگ دینی زبانی است که از آن منتقل می‌شود و زبانی که به آن منتقل می شود تا بتواند به درستی معنا را منتقل کند.

در ادامه نیز به سه چالش یا مشکل اصلی در ترجمه متون دینی خواهیم پرداخت:

الف- زبان عربی به عنوان چالش اصلی «زبانی» در ترجمه دینی

شکل و ساختار عربی به کار رفته در کتاب مقدس و متون اسلامی، شکل برجسته و پیچیده‌تری از عربی نسبت به سایر اشکال عربی است. عربی استاندارد که به آن عربی قرآنی نیز گفته می‌شود، دارای سبک و کاربرد پیچیده‌ای است که منجر به برخی مشکلات لغوی، دستوری و معنایی می‌شود که چالش بزرگی را در این نوع ترجمه خاص ایجاد می‌کند.

یکی از دلایلی که ترجمه دینی چنین مشکلی دارد، ساختار عربی استاندارد است. جملات عربی غالبا طولانی هستند و پیچیدگی از اینجا شروع می‌شود. این یک چالش است که آیا جملات طولانی باید حفظ شوند یا شکسته شوند، به خصوص زمانی که یک جمله بتواند ایده‌های مختلف را مورد بحث قرار دهد. یکی دیگر از مشکلات عمده، معرفی عناصر واژگانی و معادل‌یابی است. مترجمان در هنگام ترجمه متون اسلامی معمولا در برخی از اصطلاحات واژگانی با مشکل مواجه می‌شوند. به خصوص که معادل مستقیمی برای این اصطلاحات در زبان مقصد وجود ندارد. همانطور که مشخص است یک کلمه عربی دارای مفاهیم غنی و زیادی است و می‌تواند معانی متعددی داشته باشد.

گاهی اوقات، حتی زمانی که معادلی وجود دارد، مترجم نمی‌تواند همان معنای مورد نظر و معنای کلمه مبدأ را منتقل کند. چالش با این شرایط و سایر شرایط ناشی از یک عامل مهم دیگر است، نه تنها ریشه عمیقی در ساختار زبان عربی دارد، بلکه از نظر فرهنگی نیز با جهان عرب و اسلام مرتبط است.

ب- چالش فرهنگی در ترجمه متون دینی

اندیشه فرهنگ همواره جزء لاینفک و حیاتی فرآیند ترجمه و به ویژه ترجمه دینی بوده است. شکاف عظیم بین باورها، مفاهیم و آداب و رسوم عربی و اسلامی و بین باورها، مفاهیم و آداب و رسوم دیگر کشورها کاملا واضح است. این نابرابری پیچیدگی‌های زیادی را در روند ترجمه محتوای اسلامی ایجاد می‌کند.

در ترجمه متون دینی-اسلامی، جنبه زبانی با الگوهای فرهنگی پیوند خورده است. به عبارت دیگر، بیشتر مفاهیم و عناصر دینی در این متون را می‌توان در اهمیت فرهنگی جستجو کرد. قرآن و روایات درباره فعالیت‌ها، اقدامات و رویدادهای مختلف فرهنگی، تاریخی و اجتماعی صحبت می‌کنند که برای جامعه عرب و جامعه اسلامی آشنا و البته برای مخاطبین سایر کشورها ناآشنا و غریب است. در حالی که ممکن است معادل زبانی وجود داشته باشد که در صورت ترجمه اشتباه، مفاهیم فرهنگی منفی را به همراه داشته باشد، این یک خطای ترجمه گمراه کننده خطرناک است.

ج- ماهیت دقیق قرآن و متون اسلامی و تأثیر آنها در ترجمه دینی

شاید یکی دیگر از موانعی که مترجمان در حین کار بر روی این نوع ترجمه خاص با آن مواجه می‌شوند، ماهیت و سبک بسیار پیچیده زبان قرآنی و متون اسلامی باشد. علاوه بر این، ویژگی‌های قرآنی با معیارهای زبانی زبان‌های دیگر بیگانه است. به عبارت دیگر، این متون دینی با شیوایی، ویژگی‌های سبکی متمایز و ساختارهای زبانی متمایز می‌شوند.

یکی دیگر از ویژگی‌های قابل توجه قرآن و متون اسلامی این است که هر کلمه در زبان مقصد باید همان برداشت و احساسی را که کلمات عربی در مخاطب ایجاد می‌کند، برانگیزد. این بدان معناست که پرداختن به متون اسلامی بسیار فراتر از درک کلمات و جملات است. علاوه بر این، این ویژگی‌های منحصر به فرد نیاز به درک محتوای عمیق و ملاحظات زمینه و ساختار متن دارد.

سخن پایانی

در پایان می توان گفت که ترجمه متون دینی به دلیل دشواری در درک و انتقال صحیح معنا در زبان‌هایی که به آن ها منتقل می‌شود، یکی از مهم‌ترین و دشوارترین انواع ترجمه است که ممکن است از نظر ماهیت زبانی، فرهنگی، تمدنی و مذهبی کاملا متفاوت باشد.

در این مقاله به بررسی مهم‌ترین مشکلات ترجمه متون دینی و تعریف و انواع آن پرداختیم. امیدواریم که بتوانید از این مقاله بهترین استفاده را داشته باشید.

سوالات متداول

شما هم می‌توانید تجربیات و دیدگاه‌های خود را در رابطه با این موضوع با ما به اشتراک بگذارید.